Dit webartikel bestaat uit drie onderdelen:

• De belangrijkste ontwikkelingen
• De belangrijkste onzekerheden
• Internationaal en regionaal perspectief

Zie ook de video waarin een cardioloog en een patiënt vertellen wat deze opgave betekent voor hun dagelijkse praktijk en hun dagelijks leven.
 

De belangrijkste ontwikkelingen

Meer mensen met hart- en vaatziekten en kanker…

Hart- en vaatziekten en kanker blijven een belangrijk volksgezondheidsprobleem. Het aantal mensen met coronaire hartziekten stijgt tussen 2015 en 2040 van 732.000 naar bijna 1,1 miljoen. Eenzelfde stijgende trend geldt ook voor een groot aantal vormen van kanker. Hart- en vaatziekten en kanker veroorzaken in 2040 nog steeds de meeste sterfte, maar hun aandeel in de totale sterfte neemt wel af. In 2040 sterven er in absolute zin minder mensen aan hart- en vaatziekten dan in 2015. Het aantal mensen dat tussen nu en 2040 aan kanker overlijdt stijgt wel. Deze stijging is grotendeels toe te schrijven aan de vergrijzing. Hart- en vaatziekten en kanker blijven de ziektegroepen die in 2040 de meeste ziektelast veroorzaken.

…en ook vaker in combinatie met andere problematiek

Het vóórkomen van hart- en vaatziekten en kanker stijgt met de leeftijd. Dit geldt ook voor het vóórkomen van meerdere aandoeningen tegelijk (multimorbiditeit) en problemen zoals het gebruik van meerdere geneesmiddelen tegelijkertijd (polyfarmacie), incontinentie, vallen en vergeetachtigheid. Deze problemen noemen we ook wel de ‘geriatric giants’. De groep ouderen die naast hart- en vaatziekten en/of kanker ook te maken heeft met andere aandoeningen en problemen, en daardoor een complexe zorgvraag heeft, zal daarom groeien.

Leefstijl speelt een belangrijke rol…

Het percentage rokers daalt van 25 procent in 2015 (3,3 miljoen volwassenen) naar 14 procent in 2040 (2,0 miljoen volwassenen). Dit is echter niet voor alle bevolkingsgroepen gelijk: in 2040 roken er nog drie keer zoveel laagopgeleiden als hoogopgeleiden. Het percentage mensen met overgewicht stijgt van 49 naar 62 procent, en stijgt harder onder laag- dan onder hoogopgeleiden. Tegelijkertijd neemt ook het aandeel toe van mensen dat aan de Nederlandse Norm Gezond Bewegen voldoet: van 62 procent in 2015 naar 68 procent in 2030. Deze toename komt vooral doordat meer 60-plussers aan de beweegnorm zullen voldoen. Er is geen goed zicht op toekomstige ontwikkelingen in (on)gezond eten. Momenteel eet vrijwel niemand volledig volgens de Richtlijn Goede Voeding. Sinds 2012 lijkt er wel een einde gekomen aan de dalende trend in groente- en fruitconsumptie bij jongvolwassenen, en zijn kinderen meer fruit gaan eten. Ook de toekomstige ontwikkelingen in alcoholconsumptie zijn onzeker. Momenteel drinkt negen procent van de volwassenen overmatig.

…maar ook persoonsgebonden risicofactoren en de omgeving

Naast leefstijl spelen ook andere factoren een rol, zoals hoge bloeddruk en hoog cholesterol. Deze verhogen het risico lopen op een hart- of vaatziekte. Door de vergrijzing zal ook het aantal mensen met hoge bloeddruk toenemen. Ook luchtverontreiniging speelt een rol bij het ontstaan van hart- en vaatziekten en kanker. In de toekomst wordt de lucht schoner en nemen de concentraties fijn stof, stikstofdioxide (NO₂) en roet af. Toch blijven er regionale verschillen door lokale omstandigheden, zoals verkeer, veeteelt, houtkachels en industrie. Klimaatverandering heeft, in combinatie met aantasting van de ozonlaag, tot gevolg dat er meer blootstelling aan schadelijke UV-straling komt. Hierdoor neemt het risico op huidkanker toe. Blootstellingsgedrag zoals het dragen van minder bedekkende kleding, meer vrije tijd en langere (zon/strand) vakanties, lijkt hierbij de belangrijkste rol te spelen.

Meer ouderen ervaren een goede gezondheid

In het Trendscenario en de Themaverkenningen is niet specifiek gekeken naar de gevolgen van hart- en vaatziekten en kanker op ervaren gezondheid en ervaren beperkingen. In het algemeen voelt bijna 80 procent van de bevolking zich gezond. Ondanks de vergrijzing en de toename van het aantal chronisch zieken verandert dit tussen 2015 en 2040 nauwelijks. In 2015 ervaart 52 procent van de mensen van 75 jaar en ouder een (zeer) goede gezondheid. In 2040 is dat 56 procent. Ook het percentage mensen dat géén beperkingen in activiteiten ervaart op het gebied van horen, zien en bewegen, blijft stabiel op ruim 86 procent. Ook hier is een lichte verbetering onder ouderen te zien: het percentage mensen van 75 jaar en ouder zonder beperkingen in activiteiten neemt toe van 55 naar 62 procent.

Langetermijneffecten worden steeds belangrijker

Niet alleen zullen steeds meer mensen te maken krijgen met hart- en vaatziekten of kanker, ook de aard van deze aandoeningen zal de komende decennia veranderen. Door betere overlevingskansen zal een steeds grotere groep langer met deze aandoeningen en/of de gevolgen van de behandeling leven. Bij sommige vormen van kanker is deze ontwikkeling nu al duidelijk zichtbaar. Langetermijneffecten waar (ex-)kankerpatiënten mee te maken krijgen, zijn niet alleen medisch maar vaak ook sociaal van aard, bijvoorbeeld problemen met werk of het volgen van onderwijs. Deze gevolgen hebben vaak een grote impact op het leven van (ex-)patiënten en hun omgeving.

Zorguitgaven aan hart- en vaatziekten en kanker nemen toe

Van de uitgaven aan verschillende groepen aandoeningen, stijgen die aan kanker het snelst in de periode 2015-2040. In 2040 wordt ruim vier maal zoveel uitgegeven (24 miljard) aan de behandeling van kanker als in 2015. De uitgaven aan hart- en vaatziekten stijgen van bijna 12 miljard in 2015 naar ruim 27 miljard in 2040. De uitgavengroei tot 2040 voor de behandeling van kankers komt vooral door de ontwikkeling van nieuwe medicijnen.

De belangrijkste onzekerheden

Wat zijn de belangrijkste onzekerheden rond deze opgave?

Belangrijke onzekerheden in de toekomst liggen op het gebied van technologie: betere vroegopsporing, nieuwe geneesmiddelen en nieuwe behandelingen kunnen van invloed zijn op het vóórkomen van hart- en vaatziekten en kanker. Daarnaast zorgen ook demografische ontwikkelingen voor onzekerheid. Vergrijzing is hiervan een voorbeeld. Als de levensverwachting in de toekomst harder stijgt dan in het Trendscenario is beschreven, zal ook het aantal ouderen harder toenemen. Ouderen hebben vaker hart- en vaatziekten en/of kanker. Deze onzekerheid is niet denkbeeldig. In het verleden is de ontwikkeling van de toekomstige levensverwachting vaker onderschat. Daarnaast zorgen ook omgevingsfactoren voor onzekerheid. Dit komt omdat de gezondheidseffecten van bijvoorbeeld klimaatverandering, maar ook microplastics en nanodeeltjes nog niet goed bekend zijn.

Internationaal en regionaal perspectief

Sterfte aan kanker in Nederland hoger dan gemiddeld in de Europese Unie

De sterfte aan goedaardige en kwaadaardige nieuwvormingen (kanker) is in Nederland iets hoger dan gemiddeld in de Europese Unie (EU Europese unie (Europese unie)). Cyprus, Finland en Malta rapporteren de laagste sterftecijfers en Hongarije, Kroatië en Slowakije de hoogste. De sterfte is in Nederland vergeleken met andere EU-landen vooral hoog voor longkanker en huidkanker en in iets mindere mate voor borstkanker. De sterfte aan baarmoederhalskanker ligt in Nederland juist onder het EU-gemiddelde (niet in figuur). Longkanker en huidkanker zijn twee kankers waarbij leefstijl (roken en zongedrag) een belangrijke rol speelt. Het aandeel mensen dat dagelijks of wel eens rookt ligt in Nederland iets boven het EU-gemiddelde, namelijk op 25 procent. Zweden (17%), het Verenigd Koninkrijk (17%) en Finland (19%) hebben de laagste percentages rokers.

Relatief lage sterfte hart- en vaatzieken en weinig overgewicht in Nederland

Sterfte aan hart- en vaatziekten is in Nederland laag vergeleken met andere EU Europese unie (Europese unie)-landen. Dit geldt zowel voor coronaire hartziekten als beroerte (niet in figuur). Naast roken is ook overgewicht een risicofactor voor hart -en vaatziekten en kanker. Hoewel in Nederland bijna de helft van de volwassenen overgewicht heeft, komt overgewicht in de meeste EU-landen nog vaker voor. Alleen in Italië, Frankrijk, Denemarken, Luxemburg, Cyprus en Oostenrijk is er minder overgewicht dan in Nederland. In Malta, Kroatië en Griekenland komt overgewicht het vaakst voor. Nederlandse mannen hebben het laagste percentage overgewicht van de hele EU. Ook ernstig overgewicht (obesitas) komt in de meeste EU-landen vaker voor dan in Nederland. Malta, Letland, Hongarije, het Verenigd Koninkrijk en Estland hebben de hoogste percentages: één op de vijf volwassenen heeft er obesitas, in Malta zelfs één op de vier.

Relatief weinig Nederlanders eten dagelijks groente en fruit

De consumptie van groente en fruit vermindert waarschijnlijk zowel het risico op hart- en vaatziekten als op sommige vormen van kanker. Nederland behoort echter tot de landen met het laagste percentage dagelijkse fruit- en groente-eters. Van de volwassen Nederlanders eet 59 procent niet dagelijks fruit en 69 procent niet dagelijks groente. In Zuid-Europese landen eten mensen over het algemeen vaker dagelijks groente en fruit. Zo zeggen Portugezen en Italianen het vaakst dagelijks fruit te eten. Belgen eten het vaakst dagelijks groente. Dit is gebaseerd op een enquête waarin mensen de vraag is voorgelegd hoe vaak men groente of fruit eet. Als naar de gemiddelde dagelijkse groente- en fruitconsumptie op basis van voedselconsumptiepeilingen wordt gekeken, zit Nederland ook bij de landen met de laagste fruitconsumptie en in de middenmoot wat betreft groenteconsumptie (niet in figuur) (EFSA comprehensive food consumption database) (2). Bovendien blijkt dan dat Belgen gemiddeld minder groente eten dan Nederlanders ondanks dat zij naar eigen zeggen het vaakst dagelijks groente eten. Overigens zijn er in Nederland wel relatief veel mensen die het dan wel niet lukt om dagelijks groente en fruit te eten, maar wel minimaal 4 tot 6 keer per week (niet in figuur). Er zijn voor Nederland geen goed internationaal vergelijkbare gegevens beschikbaar over problematisch alcoholgebruik en bewegen.

Sterfte aan hart- en vaatziekten en kanker hoog in noordoost Nederland

Sterfte aan hart- en vaatziekten en goedaardige en kwaadaardige nieuwvormingen (kanker) is niet gelijkmatig over Nederland verdeeld. In sommige gebieden is de vergrijzing al verder gevorderd dan in andere. Voor het effect hiervan op de sterftecijfers kan gecorrigeerd worden. Ook voor deze voor leeftijd gecorrigeerde sterfte aan hart- en vaatziekten en kanker zijn er verschillen tussen regio’s. Deze is relatief hoger in het noordoosten van Nederland. Ook gemeenten in Twente en Noord-Brabant hebben een relatief hogere sterfte aan hart- en vaataandoeningen en kanker. In het westen van Nederland is met name de sterfte aan hart- en vaatzieken lager dan in de rest van het land. In Rotterdam en Den Haag is de sterfte aan kanker relatief hoog.

Wisselende patronen voor roken, overgewicht en alcoholgebruik

De belangrijkste risicofactoren voor hart- en vaatziekten en kanker zijn roken, overmatig alcoholgebruik en overgewicht. De spreiding van deze risicofactoren laat een soortgelijk patroon zien als bij sterfte. Overgewicht en roken komen relatief vaak voor in noordoost Nederland. Zo heeft 55 tot 65 procent van de mensen in veel van de oostelijke gemeenten in Groningen en Drenthe overgewicht. Roken lijkt weer wat gelijkmatiger verdeeld te zijn; ook in andere regio’s dan noordoost Nederland komen relatief hoge percentages rokers voor. Voor alcoholgebruik wijkt het beeld wat meer af. Overmatig alcoholgebruik komt relatief veel voor in bijvoorbeeld Overijssel en Noord-Holland, en ook in Amsterdam.